5. Η θέση της γυναίκας στον Πόντο του 19ου και αρχών του 20ου αιώνα.

5. Η θέση της γυναίκας στον Πόντο του 19ου και αρχών του 20ου αιώνα.

 (Φωτογραφικό αρχείο Επιτροπής Ποντιακών Μελετών)

 

Αν θέλουμε να έχουμε μια πληρέστερη εικόνα των κοινωνικοπολιτικών συνθηκών μέσα στις οποίες γεννήθηκε η  Αδελφότητα Κυριών Τραπεζούντας «Μέριμνα» και κατ επέκταση η συλλογική γυναικεία φιλανθρωπία , οφείλουμε να εξετάσουμε τη θέση της γυναίκας στο δεδομένο χώρο και χρόνο.

Σαφής είναι η διάκριση μεταξύ της γυναίκας του αστικού πόντου και αυτής της υπαίθρου. Στον μη αστικό Πόντο, η γυναίκα  ενώ έχει χρεωμένη την εύρυθμη λειτουργία τόσο του οίκου της όσο και των αγροτικών ασχολιών ( αλμέγ τα χτήναν, σωρεύ τα ξύλα, οράζ τα ζα), [13] δεν έχει κανένα απολύτως δικαίωμα. Ενώ είναι η μάνα, η νοικοκυρά, ο άνθρωπος για όλες τις βαριές εργασίες, εν τούτοις η κοινωνική της θέση είναι σαφώς υποβαθμισμένη: δεν αμείβεται, δεν συμμετέχει στα κοινά, δεν έχει καν δικαίωμα επιλογής τρόπου ζωής.

Τον σύντροφο της, της τον διαλέγουν και της τον επιβάλλουν από μικρή μάλιστα ηλικία.

Πολλά νήπια τα αρραβωνιάζουν με τη «κουνίν το χάραγμαν» δηλ με σημάδι-χάραγμα στην βρεφική τους κούνια και τα παντρεύουν στην ηλικία των δώδεκα περίπου ετών, ηλικία που τα κορίτσια θεωρητικά είναι ικανά να πλέκουν ορτάρια, κάλτσες δηλαδή ως δώρο για τους άντρες τους.

Η γυναίκα είναι το παραπάνω εργατικό χέρι που έχει ανάγκη η αγροτική οικογένεια. Πολλές είναι οι περιπτώσεις που οικογένειες με αγόρια σε παιδική ηλικία να είναι σε ανάγκη εργατικών χεριών και να προβαίνουν σε πάντρεμα τους με μεγαλύτερες κοπέλες. Την εικόνα που μας έδωσε η κυρία Άννα Θεοφυλάκτου, [14] σε σχετική συζήτηση μας τη μεταφέρω σε εσάς: δεκαεπτάχρονες κοπέλες να έχουν στους ώμους τους, τους δωδεκάχρονους συζύγους τους κατά το κλασικό παιδικό παιχνίδι του ανεβάσματος του μικρού παιδιού στους ώμους του γονιού.

Χαρακτηριστικό του τρόπου αντιμετώπισης της γυναίκας στην ανδροκρατούμενη αυτή κοινωνία είναι το λεγόμενο «μας», δηλαδή ο εθιμικός τρόπος συμπεριφοράς της νέας νύφης προς τα άρρενα μέλη της οικογένειας του άντρα της, την πεθερά και τις μεγαλύτερες συννυφάδες. Κύριο χαρακτηριστικό του η «εκούσια αλαλία». Η νέα νύφη δεν επιτρέπεται να απευθύνει τον λόγο στα πεθερικά και τους αδελφούς του αντρός της. Δεν τρώει ποτέ μαζί τους ενώ αυτή τους στρώνει και τους ξεστρώνει το τραπέζι και μέσα στα καθήκοντα της είναι η φροντίδα του πχ το πλύσιμο των ποδιών που συμβολίζει και την υποταγή της.

Στον αστικό Πόντο η γυναίκα ασχολείται μόνον με τα του οίκου της, ή του οίκου της μητέρας της όσον καιρό διαμένει κάτω από την πατρική στέγη. Κι εδώ όμως η γυναίκα είναι ανελεύθερη και από την πατρική εξουσία περνά μέσω του γάμου στην συζυγική κυριαρχία. Οι γάμοι τους γίνονται επίσης σε μικρή ηλικία υπό την επήρεια του φόβου των γονιών τους μην οι Τούρκοι πειράξουν τα κορίτσια τους, κάτι που δεν θα συμβεί αν αυτά είναι παντρεμένα, λόγω του σεβασμού που οι μουσουλμάνοι τρέφουν στο θεσμό του γάμου.  Κοπέλες μόλις 17 ετών θεωρούνται «γεροντοκόρες» και μόνον από ανέλπιστη τύχη μπορούν να ελπίζουν σε αποκατάσταση.

ΦΩΤΟ 10

(Τελειόφοιτες του Παρθεναγωγείου Τραπεζούντος με τον καθηγητή τους Δ. Χρυσουλίδη, Δεκέμβριος 1907 – φωτογραφικό αρχείο Επιτροπής Ποντιακών Μελετών)

Σταδιακή και ενταγμένη στο πλαίσιο της οικονομικής και πνευματικής ανάπτυξης της Ποντιακής κοινότητας είναι και η αλλαγή συμπεριφοράς της προς της γυναίκες. Μέσα από την αίσθηση της κοινωνικής ντροπής της ύπαρξης αναλφάβητων μελών εντός της, η οικογένεια ωθεί τη γυναίκα έξω από το σπίτι για να μορφωθεί.

Το 1901-1902 οι μαθήτριες του Δημοτικού Θήλεων Τραπεζούντος ήταν 576 και την σχολική χρονιά 1902-1903, στο Κεντρικό Παρθεναγωγείο Τραπεζούντος [15] φοιτούσαν 420 ενώ στο αντίστοιχο Οθωμανικό μόλις 55. [16]

Οι κυρίες των πλουσίων αστικών οικογενειών ταξιδεύουν συχνά στην Ευρώπη, στην Κωσταντινούπολη και τη Σμύρνη. [17] Στο γυρισμό τους στην Τραπεζούντα οι αποσκευές τους είναι γεμάτες με νέες εικόνες ζωής. Κάποιες από αυτές τολμούν και να τις υλοποιήσουν: